PUG & Cultuur excursie naar de muurschilderingen in de PKN Hervormde Kerk Westbroek

donderdag 13 december 2018

Afbeelding:
de zes polderheiligen in de PKN Hervormdekerk van Westbroek.
Foto Dick Berents.
Bron: onlinemuseumdebilt

Op 26 december 1481 vond de slag bij Westbroek plaats, tussen Hollandse en Utrechtse troepen. De bewoners van Westbroek, gevangen in een politiek steekspel van de Utrechtse bisschop David van Bourgondië, zochten hun heil in de versterkte toren van hun kerk.

Ruim vijf eeuwen later, op 13 december 2018, hebben enkele tientallen PUG-leden diezelfde toren beklommen. De omstandigheden waren gelukkig vreedzamer. Het ging om een excursie naar de muurschilderingen in de kerk van Westbroek. De beklimming van de toren was een toegift. Weliswaar is deze niet zo hoog als de Domtoren en hoeven er dus minder treden genomen te worden, maar het parcours is wel veel avontuurlijker, vol trapleren met open sporten en diepe afgronden. De beloning voor de taaie klimmers was een schitterend uitzicht over het veen- en polderlandschap, op de stad Utrecht, op Hilversum en zelfs op Amsterdam, als we de Bijlmer even meetellen.

Het eigenlijke doel van de excursie werd gevormd door de muurschilderingen in de kerk. Die zijn na de Reformatie eeuwenlang onder witkalk verborgen gebleven. De eerste ontdekking en officiële vermelding vindt plaats in het kader van de erfgoed-inventarisatie van de Rijkscommissie uit 1903. In het verslag van 1908 wordt geconstateerd dat de toestand van de muurschilderingen precair is. Daar blijft het bij. Dat ritueel herhaalt zich in 1934, in 1970 en in 1985. De schilderingen worden door allerlei instanties telkens weer als waardevol én als sterk bedreigd geclassificeerd. Pas vanaf 1992 wordt er daadwerkelijk geconserveerd en gerestaureerd. 

Wat komt er dan tevoorschijn? Twee grote taferelen, die in na 1500 bijgebouwde kapellen zijn aangebracht, één aan de noord- en één aan de zuidmuur van de toren. De schildering aan de noordzijde bevat een voorstelling van het Laatste Oordeel, met een levendige fantasie over de verschrikkingen van de Hel (zoals meestal prikkelender verbeeld dan de gelukzaligheid van de Hemel). Het tableau op de zuidzijde geeft een voorstelling van de legende van de Drie Doden en de Drie Levenden, een bekend memento mori thema. Intrigerend zijn de zes op een apart rijtje afgebeelde heiligen. Opvallend en echt bijzonder is de geschilderde achtergrond met een herkenbaar Utrechts silhouet: domtoren, grachtenpaleizen en handelsschepen. Waarschijnlijk hebben hier kunstenaars de hand in gehad die ook in de Utrechtse Jacobikerk hadden gewerkt.

Bij de rondleiding viel het enthousiasme van de gidsen op en de nadruk die zij legden op het feit dat de kerk van Westbroek geen museum is: er bestaat (nog steeds) een bloeiend kerkelijk leven. Wel zijn er plannen om de kerk in de zomermaanden open te stellen voor bezichtiging. Tenminste, als er genoeg vrijwilligers komen om dit in goede banen te leiden.

De excursie eindigde op een nostalgische noot. Het dorpscafé tegenover de kerk was letterlijk en figuurlijk hartverwarmend, maar het moet binnenkort de deuren sluiten. Misschien komt er toch iets moois voor in de plaats. In ieder geval zijn de aanwezige PUG-leden een mooie ervaring rijker geworden. Het was ook getalsmatig een succes: er moesten twee groepen geformeerd worden om de 40 belangstellenden rond te kunnen leiden. Dank dus aan de organisatoren: Anja Wester en Jaap Röell. Laatstgenoemde beschikt over een – voor dit verslag dankbaar geplunderde - brochure met meer informatie over de kerk van Westbroek.
Ed Jonker.

Fotografie: Harm Snippe (HS) en Anja Wester (AW)

Meer foto's: