Geschiedenis PUG

Het Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (PUG) is opgericht in 1773 en is één van de oudste nog actieve genootschappen in ons land. Het PUG stelt zich ten doel kunst, cultuur en wetenschappen in Utrecht te bevorderen met eigen initiatieven en door projecten van anderen te ondersteunen.

Bij de opening van het Academiegebouw aan het Domplein in 1893 schonk het PUG een fraai raam, ontworpen door de bekende kunstenaar A.J. Derkinderen.

 

De 38e Van der Monde-lezing van Vereniging Oud Utrecht werd op 15 februari 2023 gegeven door Eric Jorink, Teylers hoogleraar Verlichting en religie aan de Universiteit van Leiden. 
Utrecht speelde een cruciale rol in de opkomst van het Verlichtingsdenken - de in de 17e eeuw opkomende beweging die streefde naar het primaat van de rede boven het geloof. Het was in Utrecht dat de filosofie van Descartes, de 'vader van het Rationalisme', voor het eerst werd gedoceerd. Het was hier dat Anna Maria van Schurman college liep, dat cartesianen de aanval inzetten op het bijgeloof in hemeltekenen en dat Spinoza zich in 1673 meldde om kennis te maken met deze nieuwlichters.

Ondanks felle tegenstand uit orthodoxe kring, verspreidden verlichtingsideeën zich snel door de Nederlanden en vandaar uit verder door Europa. Het was een culturele beweging van intellectuelen die het gebruik van de rede, empirisme en filosofie wilden stimuleren - en wilde verspreiden onder alle lagen van de bevolking. Tal van genootschappen, zoals bijvoorbeeld ’t Nut van het Algemeen, vinden hun wortels in de Verlichting. 

In de 38e Van der Monde-lezing schetste professor Jorink dieper deze beweging en kwam daarbij uit bij de oprichting van wetenschappelijke genootschappen als het Provinciaal Utrechts Genootschap (1773) en de historische vereniging Oud-Utrecht (1923).

Hierbij het videoverslag. De-verlichting-videoverslag-38e-van-der-mondelezing

 

Links: het PUG-raam in het Academiegebouw 1894 
(Foto: Gemeentelijke Fotodienst Utrecht)
Op de onderste panelen staat de schenker vermeld:
Donum Societatis Artium et Disciplinarum RhenoTrajectinae

 

In de 18e en 19e eeuw schreef het PUG prijsvragen uit over maatschappelijke en economische vraagstukken. De ingezonden opstellen, evenals de verhandelingen van de zogenaamde 'schrijvende leden', bevinden zich nu in de PUG-archieven. Deze vormen een interessante spiegel van het sociale en intellectuele leven in stad en provincie.

Aanvankelijk werd met 'Kunsten' de kunst van het beoefenen van wis- en natuurkunde met het oog op praktische toepassingen bedoeld. In de 19e eeuw verrichtte het PUG bovendien pionierswerk op het gebied van archeologische opgravingen. Vanouds onderhoudt het PUG dan ook intensieve contacten met de Utrechtse Universiteit. Bekende professoren zoals Nic. Beets, F.C. Donders en C.H.D. Buys Ballot waren lid van het Genootschap.

Tegen het eind van de 19e eeuw werd ook het bevorderen van de 'Schone Kunsten' een doel van het Genootschap. Tegenwoordig is de kerndoelstelling van het PUG het bevorderen van kunst, cultuur en wetenschap in de provincie Utrecht.
Hieronder vindt de geïnteresseerde lezer een meer uitgebreide, zij het 'kleine' geschiedenis van het PUG om te downloaden. 

Download: PUG kleine geschiedenis door Ed Jonker

Download: Stadsgroen is gezond, voor het eerst wetenschappelijk aangetoond. Afke van der Toolen schrijft in dit artikel  over wetenschappelijke prijsvragen van 18-eeuwse verlichtingsgenootschappen, in het bijzonder het PUG. (Historisch Nieuwsblad juni 2019 [NR.6], p 54 t/m 60). 

 

Memorabele leden:

 

Meer foto's: