Najaarslezing + uitreiking PUG-prijs 2018

dinsdag 13 november 2018

Op 13 november vond de najaarslezing van het PUG plaats.
Zoals gebruikelijk werd deze lezing gecombineerd met de prijsuitreiking voor het dit jaar bekroonde proefschrift.


De lezing werd gehouden door prof. mr. Geert Corstens met als thema Vergeving.
Corstens heeft een grote carrière achter de rug, als hoogleraar strafrecht en binnen de rechterlijke macht, culminerend in zijn lidmaatschap van de Hoge Raad der Nederlanden van 1995 tot 2014, waarvan de laatste zes jaar als president. Corstens staat bekend als verdediger van de rechtsstaat. Wat minder bekend is dat hij ook optreedt als pleitbezorger van de notie ‘vergeving’.

Vergeving is geen strikt juridisch gegeven. Het begrip en zeker de ervan afgeleide praktijk heeft theologische, filosofische en ethische dimensies. Wie mag om vergeving vragen? Aan wie? Wie is gerechtigd het te schenken? Waarvoor? Aan wie? En welke rol kan het in de strafrechtspleging spelen?

Strafrecht, meent Corstens, is in essentie ‘geordende wraak’. Het gaat om het handhaven van standaarden door middel van vergelding van normoverschrijding. Daarbij is de strafrechtspleging zelf ook onderworpen aan normering. Dat garandeert ordentelijk optreden.

Toch ontbreekt er iets in dit proces. En dat is compassie of toenadering tussen slachtoffers en daders. Beide partijen, of beter personen, zijn beschadigd door de gepleegde misdaad en toenadering zou tot heling kunnen leiden. Daar kan vergeving een belangrijke rol spelen.

Vergeving kan niet in de plaats van straf treden. Voorop staat voor Corstens dat in het algemeen vergelding plaats moet vinden. Het recht moet zijn loop hebben. Daarna en aanvullend kan over vergeving gedacht worden. Maar vergeving kan en mag niet opgeëist of afgedwongen worden. Het moet vrijwillig verleend worden en kan ook geweigerd worden. Zouden we het zelf eigenlijk wel aan kunnen? Mag je het dan van anderen vragen?

Op die laatste vraag luidt het antwoord van Corstens: nee je kunt het niet van mensen verlangen, maar je mag het ze wel aanraden. Want hij is ervan overtuigd dat vergeving beter is dan enkel vergelding. Voor de daders, maar vooral voor de slachtoffers, als die het op kunnen brengen vergeving te schenken. Het maakt hen weer tot completere persoonlijkheden.

Zijn er instituties of werkwijzen die een praktijk van vergeving dichterbij kunnen brengen? Als faciliterende kaders werden genoemd de Waarheids- en Verzoeningscommissies in Zuid-Afrika, het Ubuntu-systeem van confrontatie en onderhandeling en de huidige nadruk op mediation.

In de op de lezing volgende discussie speelden vooral twee kwesties.
Ten eerste de ethische vraag of er toch niet een morele dwang gelegd wordt op slachtoffers om tot vergeving te komen. Vergevingsgezindheid wordt gezien als een betere en ook volwassener houding dan het volharden in afwijzing. De niet-vergevingsgezinde wordt zodoende al gauw als hardvochtig en als opgesloten in het eigen verdriet weggezet. Corstens benadrukte nogmaals dat het niet willen vergeven een te respecteren standpunt is. 
Een tweede punt dat naar voren kwam, betrof de strafrechtpraktijk. Hoe kunnen advocaten hun cliënten op het spoor van toenadering en vergeving zetten zonder daarmee hun belangen te schaden?
Betekent dat niet meteen een schuldbekentenis? Hier pleitte Corstens voor een loskoppeling. Het aanbieden van excuses zou niet meteen opgevat moeten worden als schuldbekentenis met de daaruit volgende schadeclaims.

Het tweede programmapunt van de avond was de uitreiking van de PUG-prijs. Dit jaar is gezocht naar de beste dissertatie op het gebied van de faculteiten REBO en FSW. De jury bestond uit Ruud Abma, emeritus Algemene Sociale Wetenschappen, Barbara Vis, hoogleraar Politiek en Bestuur en Elaine Mak, hoogleraar Rechtstheorie. Voorzitter was Ed Jonker als trait-d’union met de directie.

Het winnende proefschrift is dat van dr. Lydia Dalhuisen, Firesetting and firesetters in the Netherlands. Individualization, identification and treatment
De inhoud daarvan en de overwegingen van de jury om dit onderzoek te bekronen, zijn elders op deze website te vinden.

Er was één complicatie: de laureate kon de prijs niet zelf in ontvangst nemen omdat zij op het punt van bevallen stond. Daarom is de prijs met de handschoen uitgereikt. 
De laudatio is uitgesproken door jurylid Elaine Mak. Promotor prof. dr. Ferry de Jong heeft daarop een korte explicatie van het winnende onderzoek gegeven. Lydia Dalhuisen zal zelf uitgebreider aan het woord komen op onze voorjaarslezing in maart a.s.

Ed Jonker

   Lydia Dalhuisen  Foto: Femke Maris