Najaarslezing + uitreiking PUG-prijs 2019

dinsdag 5 november 2019

Prof.dr.ir. Roel Vermeulen, UU Environmental Epidemiology and Exposome Science, verzorgde de najaarslezing met als titel “Je omgeving blootgelegd”.
De PUG-prijs 2019 bestemd voor het beste proefschrift uit de faculteit Geesteswetenschappen is toegekend aan dr. Devin Vartija.

De genetica heeft ons veel geleerd over aanleg, maar onze gezondheid wordt door meer bepaald dan dat. Sterker nog 60 tot 80% van de chronische ziektelast word bepaald door niet erfelijke factoren. Milieu-epidemioloog Roel Vermeulen is op zoek naar al die andere (niet-erfelijke) factoren die bijdragen: het exposoom. Want alleen als we deze factoren begrijpen kunnen we ook daadwerkelijk ingrijpen en handelingsperspectief bieden aan burgers. Maar hoe meet je nu al die factoren en hoe koppel je dat aan gezondheid? Dat kan onder meer met nieuwe technologieën, zoals sensors, en via apps op smartphones, maar bijvoorbeeld ook door in ons lichaam te kijken of we afdrukken kunnen zien van bepaalde ervaringen die we hebben gehad. In dit uur neemt Roel Vermeulen u mee in de nieuwe wereld van het exposoom.

Op dinsdag 5 november hield Prof.dr.ir. Roel Vermeulen de najaarslezing met als titel “Je omgeving blootgelegd”.
Eerst introduceerde hij het begrip “DALY” (disability-adjusted life years), een meeteenheid voor ziektelast die gebaseerd is op zowel morbiditeit als mortaliteit. Resultaten van o.a. onderzoek bij tweelingen en bij mensen die gemigreerd zijn naar andere samenlevingen (bijvoorbeeld van Japan naar de USA) leidden tot een schatting dat 70% van de ziektelast verklaard kan worden uit omgevingsfactoren terwijl 30% genetisch bepaald wordt. Dr. Vermeulen sprak kort over risicofactoren als roken, onder- en overvoeding. Hij noemde de studies van Walter Willett die in 2002 resultaten van de langstlopende studie over voeding en gezondheid presenteerde waaruit bleek dat een dieet met weinig vet niet leidde tot minder hart- en vaatziekten maar juist tot meer type 2 diabetes en obesitas (vanwege de koolhydraten).

Vervolgens ging de lezing vooral over luchtverontreinigingen.
De “global burden of disease” van luchtverontreiniging werd in 2013 bepaald op 5,5 miljoen doden, 16% van alle sterfgevallen wereldwijd en op 141,5 miljoen DALY. Het “exposoom” werd geïntroduceerd, een modieuze term die een optelsom is van alle externe (omgevings-)factoren waar mensen aan worden blootgesteld. Bovendien wordt in de populatie van alles gemeten zoals opgenomen stoffen, stofwisselingsproducten in het lichaam (metabolieten), moleculaire (epigenetische) veranderingen en het microbioom (micro-organismen in het lichaam). Het koppelen van externe factoren met deze bepalingen in de populatie in ruimte en tijd zou veel informatie moeten opleveren over gezondheid en risicofactoren. Het exposoom-onderzoek is ambitieus en veelomvattend en is onderwerp van 9 nieuwe door de EU gesubsidieerde projecten.

Ten slotte sprak dr. Vermeulen over fijn stof en de richtlijnen voor grenswaarden die verschillend zijn in China, de EU en USA en die allen hoger zijn dan de door de WHO gehanteerde richtlijnen. Voor deeltjes van 2,5 micrometer (PM2,5) is bijvoorbeeld de Nederlandse norm 10-20 microgram per kubieke meter; voor China is dit 70 microgram per kubieke meter. Ultrafijn stof (kleiner dan 0,1 micrometer) kan na inademing in de bloedbaan terechtkomen en hart- en vaatziekten veroorzaken. Er is nog weinig bekend over de effecten van ultrafijn stof op de gezondheid.

Door met een “Google Streetview car” fijn stof te meten werd in een aantal wijken in Kopenhagen onderzocht op welke plaatsen kinderen het best kunnen spelen en welke routes fietsers het best kunnen nemen om zo min mogelijk fijn stof in te ademen. Bij het ontwerpen van nieuwe stadsdelen (in Utrecht) kan rekening gehouden worden met de vorming van fijn stof en zodoende de kans op blootstelling verminderen (“evidence-based city planning). Dit is ook mogelijk bij de aanleg van de nieuwe snelfietsroutes in de provincie Utrecht.

Dr. Roel Vermeulen is hoogleraar Milieu-epidemiologie en Exposoom analyse aan het Institute of Risk Assessment Sciences van de Universiteit Utrecht, en bij de afdeling Volksgezondheid van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Tevens bekleedt hij een gasthoogleraarschap bij Imperial College London, London, UK. Zijn wetenschappelijk onderzoek richt zich op omgevingsrisicofactoren voor kanker en neurologische aandoeningen met een sterke nadruk op de integratie van epidemiologie, blootstellingskarakterisering en moleculaire biologie in multidisciplinaire onderzoeken. Dr. Roel Vermeulen heeft in vele internationale commissies gediend waaronder de WHO en het National Toxicology Program in de VS. Hij is lid van de Gezondheidsraad.

Henk Haagsman

PUG-prijs 2019
Het tweede programmapunt was de uitreiking van de PUG-prijs 2019, die dit jaar is toegekend aan het beste proefschrift in de Geesteswetenschappen. De prijs is toegekend aan dr. Devin. J. Vartija voor zijn proefschrift The Colour of Equality. Racial Classification and Natural Equality in Enlightenment Encyclopaedias (diss. 2018, ISBN 9789039369883).  Na het voorlezen van het juryrapport door juryvoorzitter Ed Jonker en de uitreiking van de prijs bestaande uit een vrij besteedbaar bedrag van € 2.500,- en de PUG-penning vervaardigd door de Utrechtse kunstenaar Theo van de Vathorst (zelf aanwezig) kreeg de laureaat de gelegenheid om te vertellen over zijn onderzoek .

Hier kunt u het juryrapport downloaden 

Op de website van de Universiteit Utrecht vertelt Devin Vartija over zijn onderzoek. 

Meer foto's: